MEDICANA INTERNATIONAL ANKARA HASTANESİ
Uzm. Hem. Fatma GÜNDOĞDU
Kalite ve Eğitim Sorumlu Hemşiresi
Yrd. Doç. Dr. Gökhan OSMANOĞLU
Kalite Yönetim Koordinatörü
Başhekim Yrd.-Genel Cerrahi Uzmanı
Uğur ÇELİKKOL
Uğur ÇELİKKOL
Kalite Yönetim & Tıbbi Arşiv Sorumlusu
KEMOTERAPİYE YÖNELİK HATALARIN ÖNLENMESİ
Kanser tedavi yöntemlerinden biri olan kemoterapide, kanserin türüne ve evresine göre çok farklı dozlarda, çok farklı aralıklarla ve yan etkileri birbirinden farklı ilaç grupları kullanılmaktadır. Ancak kemoterapide kullanılan ilaçlar, düşük dozda ya da tedavi edici dozda uygulandığında bile organ toksisitelerine, cilt irritasyonuna, göz, mukoz membran toksisitesine, bulantı-kusma, myelosüpresyon gibi ciddi toksisitelere yol açabilmektedir. Ciddi toksisite meydana getirme özellikleri ve diğer ilaçların çoğuna göre güvenli doz aralıklarının kısa olması nedeniyle kemoterapi ilaçlarına bağlı tıbbi hatalar ölümcül olabilmekte ve kemoterapi ilaçları, ISMP (İnstitute for Safe Medication Practices) nin yüksek riskli ilaçlar listesi içinde yer almaktadır(14).
Kemoterapi ilaç hatalarına yönelik yapılan bir çalışmada ilgili merkezlerden rapor edilen hatalarda, en az bir vakanın kemoterapinin yüksek dozda verilme sıklığının % 0.6 ile % 13 olduğu belirtilmektedir(8). Yine ulusal ilaç raporlama verilerine göre ise 43 ölümden on birinin ölüm nedeni kemoterapi ilaçlarının yüksek doz olarak uygulanmasından kaynaklandığı vurgulanmaktadır(11). Kemoterapi ilaçlarına bağlı gelişen hataların diğer ilaç gruplarında olduğu gibi, daha çok ilaçların reçetelenmesi, ilaçların sulandırılarak uygulamaya hazır hale getirilmesi ve uygulanması aşamasında meydana gelmektedir. Kemoterapi ilaçlarına bağlı hata türleri tablo 1’de belirtildiği gibi düşük/yüksek doz ilaç, yanlış zaman, ilaç uygulama sırasında hata, yanlış ilaç, infüzyon hızı hataları, yanlış uygulama yolu, ilacın ya da hidrasyonun unutulması, hazırlanan ilacın yanlış hastaya verilmesi gibi hatalardır (10). Diaz ve arkadaşları, 3959 hastanın tedavisinde kullanılmak için hazırlanan 43 188 doz parenteral sitotoksik ilacı değerlendirmişler ve toplam 135 hata tespit etmişlerdir. Hata türlerinin ise yanlış doz, ilacın verilmemesi, yanlış ilaç, yanlış sıklık hatası, yanlış tedavi süresi, yanlış hasta, yanlış uygulama hızı ve yanlış uygulama rotası olduğunu saptamışlardır(5).
Yine onkoloji alanında tıbbi hataların değerlendirildiği bir çalışmada, kemoterapi ilacı uygulama hatası %0.04 olarak tespit edilmiş, bu hataların % 21’inin reçetede ya da hekim istemindeki hatalar, % 38’inin hemşire ya da eczacı tarafından ilaç hazırlanma ve dağıtım hataları ve % 41’inin ilaç uygulama hataları olduğu bulunmuştur(12). Santral sinir sistemi toksisitesi nedeniyle hiçbir şekilde intratekal olarak uygulanmaması gereken vinkristinin yanlışlıkla intratekal olarak uygulanmasına yönelik yapılan literatür değerlendirmesinde 1968 yılı ile Haziran 2006 yılları arasında 32 vakanın literatürde yer aldığı ve bu 32 vakadan 27’sinin (% 84) ölümle sonuçlandığı belirtilmektedir(15).
Kemoterapi İlaçlarında Risk Kontrolü
Kemoterapi ilaç hata riskinin yüksek olduğu kritik alanlara yönelik değerlendirme kriterlerinin oluşturularak izlem ve denetim yapılması hataların azaltılmasında etkin olabilmektedir(1,17). Kemoterapi ilaçlarının risk kontrolüne yönelik geliştirilen kontrol programına yönelik bir çalışmada 6 ay içinde 24 tıbbi hatanın fark edilip önlendiği belirtilmektedir(17). Sonuç olarak, diğer tıbbi hatalar gibi kemoterapi ilaç hataları da kurumsal çabanın yanı sıra ulusal ve uluslar arası girişimlerin içinde yer almak ve ekip olarak çalışmakla azaltılabilecek hatalar olup kemoterapi ilaç hatalarının önlenmesinde, kurum içinde standart ilaç rehberlerinin oluşturulması, hata bildirimine yönelik sistem oluşturulması ve duyarlılığın arttırılması, tıbbi hataların önlenmesi için tıbbi hata örneklerine hizmet içi eğitimlerde yer verilmesi, ilaç hazırlama ve ilaç dağıtımına, etiketlemeye yönelik standart oluşturulması, hasta eğitiminin etkin kılınması, hekim, eczacı, hemşire gibi ilgili mesleklerle multi-disipliner çalışmanın etkin kılınması gerekmektedir(1,3,6,20).
MEDICANA INTERNATIONAL ANKARA HASTANESİ’NDE KEMOTERAPİ UYGULAMALARINDA HATALARIN ÖNLENMESİNE YÖNELİK GİRİŞİMLER
1. KEMOTERAPİ UYGULAMALARI KONTROL FORMU
Hastanemizde kemoterapiye bağlı hataları önlemek için kemoterapi kontrol formu oluşturulmuş ve kemoterapi öncesi, sırası ve sonrasında çıkabilecek hataların önceden önlenmesi amaçlanmıştır. Kemoterapi kontrol formu her kemoterapi uygulamasında, ilaç uygulama öncesi, ilaç uygulaması ve uygulama sonrası kontrolü içermektedir.
2. VİNKRİSTİNİN INTRATEKAL UYGULANMASININ ÖNLENMESİNE YÖNELİK UYGULAMA
Vinkristinin intratekal olarak uygulanmasını önlemek için vinkristin enjektör içine değil, 50 ml’lik mini bagler içine hazırlanmaktadır. Vinkristin uygulama alanlarına enjektör içinde gitmediğinden intratekal uygulaması da önlenmiş bulunmaktadır.
3. KEMOTERAPİ İLAÇLARI DOZ LİSTESİ
Kemoterapiye bağlı mortalite ve morbidite gelişmesine neden olan hatalardan en önemlisi kemoterapi ilaçlarının yüksek dozda uygulanmasıdır. Bu nedenle hastanemizde kullanılan kemoterapi protokollerinde önerilen dozları gösteren; ‘’ Kemoterapi İlaçları Doz Listesi ‘’ oluşturulmuştur.
4.HASTA VE AİLESİNİN EĞİTİMİ
Kemoterapi ve olası yan etkilerine yönelik hasta ve ailelerinin bilgilendirilmesi için ‘’Kemoterapi Bilgilendirme Kitapçığı’’ geliştirilmiş ve kullanıma sunulmuştur.
- KEMOTERAPİ SONRASI ÖNERİLER FORMU
Gerekebilecek ek tedavileri, olası yan etkilerde alınması gereken önlemleri ve doktor ya da hemşirenin aranması gereken durumları kapsayan ‘‘Kemoterapi Sonrası Öneriler Formu’’ geliştirilmiştir.
Kaynaklar
1. ASHP guidlines on preventing medication errors with antineoplastic agents. Am J Health-Syst Pharm.,2002;59;1648-68.
2. Birner A.M., Bedel M.K., Avery J.T., Ernstoff M.S., Program to Support Safe Administration of Oral Chemotherapy, Journal of Oncology Practice, January 2006, Vol.2, Issue 1, 5-7.
3. Bonnary P., Cingria L., Ackermann M., et all, Use of a prospective risk analysis method to improve the safety of the cancer chemotherapy process, İnternational Journal for Quality in Health Care Vol.18 no.1,9-16.
4. Boyle DA., Schulmeıster L., Lajeunesse JD., Anderson RW., Medication Misadventure in Cancer Care, Seminars in Oncology Nursing, Vol.18, No 2 (May),2002: pp 109-120.
5. Carrasco D., Pareja A., Yachachi A., Cortes F., Espuny A., Prescription errors in chemotherapy, Farm Hosp.,2007 May-Jun;31(3):161-4
6. Carrington C., Carlton J., Ackland S., Editorial Preventing chemotherapy errors: Implementing system changes, Asia-Pacific Journal of Clinical Oncology 2007;3;57-58.
7. Cartey J., Review Medication Errors:Causes, Prevention and Reduction, British Journal of Haemotology, 2002,116,255-265.
8. Chen CS, Seidel K, Armitage JO et al. Safeguarding the administration of high-dose chemotherapy: a national practice survey by the American Society for blood and marrow transplantation. Biol Blood Marrow Transplant 1997;3;331-340
9. Dohse L.K., Safeguarding patients and avoiding medical errors in chemotherapy infusion suites, Community Oncology, May 2005, Volume 5/Number 5, 250-252.
10. Dwight DK., Prevention of Chemotherapy Medication Errors, Journal of Pharmacy Practıce 2002(15.1),17-31.
11. Cancer Chemotherapy Guidelines and Recommendations for Practice (Editörler)Fishman M., Orlowski MM., Legal ıssues related to chemtherapy administration, 1999, Oncology Nursing Pres, Second Edition, United State of America
12. Ford C., Julie K., Fugitt P., Jacobsen J., Elizabeth M., Study of Medication Errors on a Community Hospital Oncology Ward, Journal of Oncology Practice Vol.2, Issue 4, 149-154.
13. Gandhi TK., Bartel SB., Shulman LN., et all, Madication Safety in the Ambulatory Chemotherapy Setting,Cancer, December 1,2005, Vol.104 Number 11.
14. İnstitute for Safe Medication Practices, ISMP’s List of High-Alert Medications, ISMP 2008, www.ismp.org erişim: Haziran 2008
15. Lagman JL., Tigue CC.; Trifilio SM., et all, İnadvertent intrathecal administration of vincristine, Community Oncology, January 2007;4:45-46
16. Legant P., Oncologists and Medical Malpractice, Journal of Oncology Practice, July 2006, Vol.2., Issue 4, 164-169.
17. Ohtsubo Y., Ishımoto K., Tanıoka M., et all., A Checking System for Injectable Anticancer Drugs Using Each Patient’s Own Data and Its Evaluation, Yakugaku Zasshı 122(6)389-397 (2002)©2002 The Pharmaceutical Society of Japan.
18. Taylor JA, Winter L., Gever LJ., Hawkins DS., Oral outpatient chemotheerapy medication errors in children with acute lymphoblastic leukemia, Cancer, 2006 Sep 15;107(6):1400-6
19. Voeffray M, Pannatier A., Stupp R., Fucina N., Leyvraz S., Wasserfallen JB., Effect of computerisation on the quality and safety of chemotherapy prescription, Qual Saf Health Care, 2006 Dec;15(6);418-21.
20. Womer RB., Tracy E., Soo-Hoo W., et all. Multidisciplinary Systems Approach to Chemotherapy Safety: Rebuilding Processes and Holding the Gains, Journal of Clinical Oncology Vol 20 No 24 (December 15) 2002, pp:4705-4712
